ทำไมorthosisจึงจำเป็นกับเด็กโรคสมองพิการ

? ทำไม orthoses. (กายอุปกรณ์เสริม) จึงจำเป็นสำหรับเด็ก cp (โรคสมองพิการ)

สมองพิการหรือเรียกโดยย่อว่า cp  เป็นความพิการถาวรของสมอง ความพิการตรงสมองนี้จะคงที่ไม่แย่ลง แต่ผลจากความพิการของสมองนั้นทำให้เกิดความผิดปกติเกี่ยวกับการเคลื่อนไหวของร่างกายซึ่งอาการความรุนแรงขึ้นกับลักษณะและตำแหน่งของรอยโรคในสมองแตกต่างกันไปในแต่ละคน

Orthoses (กายอุปกรณ์เสริม) คืออุปกรณ์ที่ใช้เพื่อเสริมการทำหน้าที่ของอวัยวะที่มีปัญหาในการทำงาน ไม่ว่าจะเป็นควบคุมการเคลื่อนไหวที่ผิดปกติ ป้องกันและดัดแก้ความผิดรูป เพิ่มความมั่นคงในการยืนเดิน จัดแนวโครงสร้างร่างกายให้อยู่ในแนวปกติ เป็นต้น เป็นอุปกรณ์ที่ใช้ภายนอกร่างกาย

ในเด็ก cp orthoses ถูกนำมาใช้ในการช่วยดูแลอาการต่างๆ อาทิ ข้อสะโพกหลุด/เลื่อน การเกร็ง การบิดผิดรูป ไม่ว่าจะเป็น เดินเขย่ง เท้าจิก ขาบิดเก  ควบคุมความไม่สมดุลของกล้ามเนื้อ ช่วยในการฝึกยืนเดิน

ผลการใช้ orthoses ในระยะยาวของเด็ก cp พบว่า มีความคุ้มค่าที่ orthoses เข้ามาช่วยสนับสนุน โดยภาพรวมตัวอุปกรณ์ช่วยสร้างคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นในเด็ก cp ความเครียดลดลง ส่งเสริมการเดิน ช่วยเหลือตัวเองได้ดีขึ้น สัมพันธภาพกับผู้อื่นดีขึ้น พบว่า เด็กcp ที่ให้ความร่วมมือดีอย่างต่อเนื่องในการใช้อุปกรณ์มีผลความพึงพอใจต่อการใช้อุปกรณ์สูงกว่าเป้าหมายการรักษาที่วางไว้ ทั้งด้านร่างกายและด้านสัมพันธภาพกับผู้อื่น

ที่มา www.birthinjuryguide.org

กายอุปกรณ์สำหรับเด็กโรคสมองพิการ

กายอุปกรณ์สำหรับเด็กโรคสมองพิการ

Orthoses and the Child with Cerebral Palsy (CP)

       กายอุปกรณ์หนึ่งในทีมด้านเวชศาสตร์ฟื้นฟู ถูกนำมาใช้ในการฟื้นฟูสมรรถภาพของเด็กพิการทางสมอง โดยมีวัตถุประสงค์ที่จะส่งเสริมสมรรถภาพของผู้ป่วยให้สูงสุดภายให้ข้อจำกัดของความพิการนั้น โรคสมองพิการส่งผลกระทบต่อระบบประสาทและกล้ามเนื้อของผู้ป่วย ทั้งความผิดปกติทางพยาธิสรีระเบื้องต้น และความผิดปกติทางสรีระที่เพิ่มขึ้นในระยะยาว ได้แก่ การผิดแนวของโครงร่าง การติดงอของข้อ การผิดรูปของกระดูก ความตึงตัวของกล้ามเนื้อที่ผิดปกติ ความไม่สามารถควบคุมการใช้งานกล้ามเนื้อหรือการทรงตัว เป็นต้น ซึ่งพยาธิสภาพเหล่านี้จะเห็นชัดเจนมากขึ้นเมื่อเด็กโตขึ้น 

กายอุปกรณ์ชนิดที่ใช้ในผู้ป่วย CP เรียกว่า กายอุปกรณ์เสริม(Orthoses) ประเภท custom made orthoses ซึ่งมีรูปแบบที่หลากหลาย ทั้งนี้การพิจารณาจะมีความจำเพาะตามความเหมาะสมแก่ผู้ป่วยเป็นรายๆไป โดยมีวัตถุประสงค์ที่แตกต่างกัน ดังนี้

•                   Stabilizing/Supportive

    - ควบคุมการเคลื่อนไหวที่ผิดปกติของข้อนั้นๆ

    - เพื่อใช้สำหรับดามหลังผ่าตัด

    - เพื่อเพิ่มความมั่นคงขณะยืนและเดิน ให้เท้ายืนเต็มพื้น

    - เพื่อพยุงข้อต่อต่างๆที่ไม่มั่นคง(ex. ankle instability)

•                   Assistive

    - ช่วยทำหน้าที่ทดแทนหน้าที่ของกล้ามเนื้อที่มีปัญหา เช่น สปริงที่ข้อเบรส  ซึ่งช่วยในการกระดกขึ้นของข้อเท้าอ่อนแรง

•                   Corrective

     - เพื่อดัด แก้ไขส่วนที่ผิดรูปให้กลับมาอยู่ในท่าปกติและไม่ผิดรูปเพิ่มขึ้น

•                   Protective

     - ป้องกันการผิดรูปจากความไม่สมดุลของระบบกล้ามเนื้อ

     - เพื่อป้องกันการลงน้ำหนักลงในจุดที่บาดเจ็บหรือบอบบาง

ขั้นตอนการทำ custom made orthoses

แผนภูมิแสดงสัดส่วนชนิดorthoses ที่ผู้ป่วย CPเข้ามารับบริการในคลินิกPO 

Orthosesจะใช้หลักชีวกลศาสตร์ในการจัดแนวการทรงของผู้ป่วย ในเด็ก CP มักนิยมใช้ Ankle foot orthosesหรือshort legs orthoses เนื่องจากมีขนาดและน้ำหนักที่พอเหมาะ ในการควบคุมความบกพร่องของขาผู้ป่วย โดยใช้หลักการของ 3 point pressure(3PP) และ ground reaction force(GRF)

3PP systems of the ankle foot

3PP contral systems to prevent plantarflexion(A), dorsiflextion(B), inversion(C), eversion(D), abduction(E), Adduction(F

Calcaneus valgus correction by GRF                     Equinovarus correction by 3PP

กายอุปกรณ์เสริมชนิดล่าสุดที่ทางเราได้พัฒนาขึ้นมาคือ Hip Abduction Orthoses (HAO) ซึ่งนำมาใช้ในการดูแลเด็กพิการทางสมองที่พบปัญหาความผิดปกติของข้อสะโพกร่วมด้วย โดยจะพิจารณาใช้ใน 2 โปรแกรมคือ โปรแกรมการป้องกันข้อสะโพกเคลื่อน/หลุด  และโปรแกรมการดูแลหลังผ่าตัดในระยะยาว 

ไปตัดรองเท้าคนพิการ

ปัญหาการเดินในเด็ก
กรณีแรก เด็กเดินเขย่ง ซึ่งก็มีสาเหตุหลายอย่าง ทั้งจากนิสัยของเด็กเอง จากเส้นเอ็นของส้นเท้าหดสั้นมาแต่กำเนิด หรือผลจากความพิการทางสมอง
               เคยพบความเข้าใจผิดของหลายคนว่าทุกกรณีของการเดินเขย่งให้แก้ด้วยรองเท้าคนพิการ บ้างก็ว่ามันหนัก บ้างก็ว่าเพราะตรงที่หุ้มข้อเท้ามันเเข็ง ซึ่งข้อมูลนี้ยังไม่ถูกต้อง
               ถ้าเป็นจากนิสัยของเด็กเอง เราสามารถดูพัฒนาการของเค้าไปได้เรื่อยๆไม่ต้องกังวล สัก 2 ขวบเค้าจะหายได้เอง  
                ถ้าเป็นจากเส้นเอ็นของส้นเท้าหดสั้นอันนี้สามารถปรึกษาหมอกระดูกได้ค่ะ ว่าจำเป็นต้องผ่าตัดหรือไม่อย่างไร และเหมาะสำหรับการสั่งตัดรองเท้าคนพิการได้ เพราะกรณีนี้รองเท้าคนพิการจะช่วยเสริมตรงส้นขึ้นรองการเดินด้วยเท้าที่ติดเขย่ง ให้มีการกระจายน้ำหนักไปทั่วส่วนของเท้า หากไม่มีการเสริมความสูงตรงส้นน้ำหนักจะลงเฉพาะที่ปลายเท้า แต่อย่าเข้าใจผิดว่าตัวรองเท้ามันช่วยดัดให้เท้าที่เขย่งกลับมาตรงเป็นปกติ มันแค่เสริมตรงส้น ไม่มีการดัดแก้อะไรทั้งสิ้น ความพิการยังคงมีอยู่ เรียกว่ารองเท้าเพียง accomodation ไม่ใช่ correction 

ตย รองเท้าคนพิการ

                ถ้าเป็นผลจากความพิการทางสมอง (cerebral palsy) หรือ CPกรณีที่ต้องการเสริมส้นให้เด็กเดินดูเต็มพื้นก็ใช้รองเท้าคนพิการได้ แต่กรณีปกติแล้วนักกายอุปกรณ์จะใช้อุปกรณ์ดามขา เรียกว่า ankle foot orthoses หรือ AFO มักเป็นพลาสติกดามขา เพราะมันจะช่วยดัดแก้เท้าที่ผิดรูปนั้นให้กลับมาตรงในท่าปกติและป้องกันการผิดรูปของเท้า ในตลอดเวลาที่ใส่อุปกรณ์ เนื่องจากใน  CP คนไข้จะมีระบบของกล้ามเนื้อที่ไม่สมดุล ถ้าปล่อยให้มีการเกร็ง ผิดรูปมากขึ้นเรื่อยๆก็จะกลายเป็นข้อติดหรือเท้าที่ผิดรูปถาวรไปได้ หรือจะใช้ดามหลังผ่าตัดเพื่อป้องกันการกลับมาผิดรูปซ้ำ การใส่ AFO แนะนำให้ใส่ตั่งแต่คนไข้อายุยังน้อยแต่มีแนวโน้มที่จะเกิดเท้าผิดรูปจากกล้ามเนื้อที่ไม่สมดุล เกร็ง การใส่แต่เนิ่นๆจะให้ผลที่ดีกว่าในการป้องกันการผิดรูป พบว่าคนไข้ที่เพิ่งมาได้รับอุปกรณ์เมื่อเป็นเด็กโตแล้วเท้ามีความผิดรูปแบบค่อนข้างติดแข็งบางส่วนแล้ว การได้อุปกรณ์จะช่วยเพียงป้องกันไม่ให้บิดผิดรูปมากขึ้นเท่านั้นมักไม่สามารถดัดแก้ได้ทั้งหมด

ตย AFO

      
กรณีต่อมาคือในคนไข้ที่ เท้าแบน เท้าบิดออกนอก สามารถพบได้ตั้งแต่เท้าแบนปกติในเด็กไปจนเท้าแบะผิดรูป ทั้งนี้เท้าแบนพบได้ทั่วไปในเด็กเล็กค่ะ แล้วเค้าจะหายได้เองเมื่อโตขึ้น นอกจากจะเป็นพันธุกรรมที่พ่อหรือแม่มีเท้าแบนอย่างนี้ก็จะเป็นไปจนโต มีทั้งแบบ เท้าแบนเมื่อยืนหรือลงน้ำหนักหรือเท้ามีลักษณะแบนแม้ไม่ได้ลงน้ำหนัก กรณีเท้าแบนจะช่วยด้วย insole ในรองเท้าค่ะ
อ่านเรื่องเท้าแบนและเท้าอื่นได้ที่ http://artitayacenter.blogspot.com/2013/04/blog-post_8.html

เท้าซ้ายแบะออกนอก (valgus)

ตามรูปนะค่ะเท้าแบะออกนอกเมื่อยืนลงน้ำหนัก ถ้าไม่หนักมากอาจดัดให้ตรงได้โดยใช้รองเท้าคนพิการค่ะ โดยการเสริม wedgeใต้แผ่นรองรองเท้า ถ้ายังไม่ได้ผลก็ดามด้วย orthoses แบบพลาสติก

ลักษณะการดัดเท้าผิดรูปโดยใช้ wedge ในรองเท้า

มีความเข้าใจผิดที่ว่าเท้าผิดรูปใช้รองเท้าธรรมดาหุ้มส้นที่ขอบเเข็งก็ช่วยดัด/ประคองได้บ้าง ที่จริงคือช่วยไม่ได้เลยนะ ไม่ได้ทำหน้าที่อะไรนอกจากเป็นรองเท้าปกติเลย
  รองเท้าคนพิการเป็นรองเท้าตัดเฉพาะบุคคล หรือเรียกว่า custom made shoe นอกจากจะใช้ในผู้มีปัญหาเท้าผิดรูปแล้ว กรณีที่เท้าขาดไปบางส่วนหรือเท้าที่มีแผลเรื้อรัง เช่นในผู้ป่วยเบาหวาน ก็เหมาะสมที่จะใช้เช่นกัน โดยหลักการจะออกแบบให้มีการลงน้ำหนักที่หลีกเลี่ยงจุดบอบบางบาดเจ็บง่าย มีการทำ rocker sole ช่วยผ่อนแรงในการเดิน ทำให้เดินได้คล่องและมั่นคง

กายอุปกรณ์เสริม อีกตัวช่วยหนึ่งของเด็กพิการทางสมอง

ผลจากพยาธิสภาพของสมองที่เกิดขึ้นในโรคสมองพิการ ทำให้เด็กสมองพิการมีความบกพร่องได้ทั้งการเคลื่อนไหวและการทรงตัว แม้ความผิดปกติของเนื้อสมองนี้จะไม่สามารถกลับคืนเป็นปกติและจะไม่แย่ลงไปกว่าเดิมอีก แต่ผลของการไม่สามารถควบคุมการทำงานของระบบกล้ามเนื้อทำให้เด็กสมองพิการมีแนวโน้มที่จะเกิดการผิดรูปของร่างกาย  เช่น ภาวะกระดูกสันหลังคด การยึดติดของกล้ามเนื้อ หรือ การคลาดเคลื่อนของกระดูกฃ้อต่อ ซึ่งจะถูกแก้ไขได้โดยการผ่าตัด กรณีนี้กายอุปกรณ์เสริมซึ่งเป็นอุปกรณ์ทางการแพทย์ชนิดหนึ่งจะนำมาใช้ดามส่วนผิดรูปของคนไข้หลังผ่าตัดเพื่อป้องกันการกลับมาผิดรูปซ้ำหลังผ่าตัด กายอุปกรณ์เสริมที่ถูกนำมาใช้มากในเด็กสมองพิการคือ อุปกรณ์เสริมดามขาส่วนล่าง หรือที่เรียกว่า  Ankle Foot Orthosis (AFO)  เป็นอุปกรณ์ที่มีส่วนครอบคลุมตั้งแต่ระดับเท้าขึ้นไปแต่ไม่ถึงระดับเข่า ซึ่งก็มีอยู่หลายประเภทไม่ว่าจะแบบมีข้อต่อหรือไม่มีข้อต่อ ทำจากเหล็กหรือทำจากพลาสติก หรือที่เป็นประเภทเดียวกันก็สามารถออกแบบมุมองศาที่ต่างกัน ทั้งนี้พิจารณาจากความจำเพาะของคนไข้เป็นรายๆไป  AFOs สามารถป้องกันการผิดรูปของเท้าเนื่องจากความไม่สมดุลของระบบกล้ามเนื้อ  เพิ่มความมั่นคงขณะยืนให้เท้ายืนเต็มพื้นและพยุงข้อต่อต่างๆของเท้า ใช้ดามหลังผ่าตัด บางประเภทถูกออกแบบมาสำหรับช่วยลดความตึงตัวของกล้ามเนื้อ หรือในขณะเดิน AFOs ก็ช่วยป้องกันเข่าแอ่นในเด็กที่กล้ามเนื้อบริเวณเข่าอ่อนแรง ในทางตรงกันข้ามก็สามารถป้องกันการเดินที่เข่างอมากผิดปกติได้เช่นกัน