หน้าที่ของเท้ากับรองเท้าสุขภาพ

หน้าที่ของเท้า

เท้าเป็นอวัยวะที่มหัศจรรย์มาก ก่อนหน้าที่กี้ได้เขียนเรื่องเท้าไปบ้างแล้ว บทความก่อนหน้าจะเป็นอธิบายเกี่ยวกับโครงสร้างของเท้า และพยาธิสภาพของเท้าที่พบได้บ่อย

           วันนี้เรามาดูกันว่าในแต่ละวันเราใช้เท้าทำอะไรบ้าง ในก้าวเดินแต่ละก้าว เท้ามีบทบาทอะไรให้เราได้ศึกษา จุดประสงค์หลักของเท้ามี 2 อย่าง คือ รองรับน้ำหนัก และ ก้าวเดินทั้งสองจุดประสงค์นี้ เกิดจากบทบาท  5 อย่างคือ

-                   Shock Absorber การซึบซับแรงกระแทก

กล้ามเนื้อและเส้นเอ็นเป็นตัวหลักในการดูดซับแรงกระแทกเมื่อแรกย่างเท้า ( heel strike) ต่อจากนั้นด้วยการยืดของกล้ามเนื้อและเส้นเอ็นช่วยให้เกิดพลังงานสะสมที่จะผลักเท้าก้าวไป  คล้ายกับการที่เรากดสปริงแล้วมันเด้งขึ้น แบบนี้มันก็ดีที่จะช่วยประหยัดพลังงานในการเดินให้เราได้เบาๆ อย่างที่เคยกล่าวไว้ ในแต่ละก้าวของคนเรา เท้าจะต้องรองรับน้ำหนักถึง 120% ของน้ำหนักตัวเชียวนะคะ

-                   Rigid Lever Arm คานก้าว

ในจังหวะเดินที่เท้าข้างนึงแตะพื้น ดูรูปด้านบนนะคะ จาก heel strike ไป toe-off  เห็นใช่มั๊ยคะว่า จังหวะ toe-off  เป็นช่วงสุดท้ายก่อนที่เท้าจะพ้นพื้น ซึ่งช่วง toe-off นั่นแหล่ะคะเท้าจะแข็งเป็น “คานก้าว” จะเป็นการส่งต่อแรงจากกล้ามเนื้อน่องให้ปลายเท้าจิกพื้น ผลักเท้าให้ก้าวไปข้างหน้า

-                   Loose Adapter to Adjust to the Ground ปรับตัวเข้ากับพื้นผิว

จากด้านบนนอกจากเท้าจะแข็งตัวได้ เพื่อให้เราก้าวไปข้างหน้าได้ เท้ายังสามารถปรับตัวให้มีความยืดหยุ่นไปกับพื้นผิวที่เราเหยียบ ไม่ว่าจะราบเรียบหรือขรุขระ เพราะหนทางไม่ได้โรยด้วยกลีบกุหลาบเสมอไป ชิมิ

-                   Torque Absorber การรองรับแรงบิดกระแทก

จุดนี้อาจจะงงๆและเข้าใจยากหน่อย คิดง่ายๆว่าถ้าเรามองคนที่กำลังเดินตรงเข้ามาหาเรานะคะ จินตนาการดูคะ ตามใจชอบเลย เค้ากำลังเดินตรงมาหา และขาเค้าก็ก้าวมาหาเราตรงๆใช่มั๊ยคะ

นั่นแหล่ะ แม้เราจะเห็นว่าท่อนขาเค้าก้าวมาหาเราตรงๆ แต่ในการเดินนั้นหากเรามองทะลุไปถึงท่อนกระดูกขาแต่ละส่วนแล้ว จะพบว่ามันไม่ได้เคลื่อนมาเป็นเส้นตรงซะทีเดียว แต่มันมีการบิดหมุน ของกระดูกแต่ละส่วนด้วยเล็กน้อย หากเท้าไม่รับแรงกระแทกส่วนนี้ไว้ แรงงจะถูกส่งต่อไปรบกวนข้ออื่นๆเหนือขึ้นไป

-                   Base of Support to Maintain Balance รองรับน้ำหนักเพื่อความสมดุล

อันนี้ก็คือการที่เท้าเป็นฐานให้เรายีนเดิน ได้โดยไม่ล้มคะ อย่างรูปคนยืน 4 แบบด้านล่างนะคะ ส่วนที่แรเงาคือปริมาณ base of support ของการยืนท่าต่างๆ ถ้ายืนขาเดียวก็มีน้อย จะมั่นคงน้อย ล้มได้ง่ายกว่า ประเภทที่มีพื้นที่แรเงาเยอะๆ ดังนั้นคนแก่ เดินไม่ค่อยไหวเลยต้องใช้ไม้เท้าช่วยเดินเพื่อเพิ่ม base of support ตามหลัก biomechanics ไงคะ

รองเท้าส้นสูง

       

ทีนี้เรามาว่ากันเรื่องของรองเท้าส้นสูง หลังจากที่สาวๆเข้าใจถึงหน้าที่และความสามารถที่มักถูกมองผ่านของเท้าเราไปแล้ว ไม่แปลกหรอกคะที่สาวๆจะชอบใส่รองเท้าส้นสูง เพราะใส่แล้วเราจะรู้สึกมั่นใจ มันช่วยส่งให้เราเดินได้สง่าขึ้น  จากรูปด้านบนอธิบายว่าส้นสูงโดยเฉพาะส้นเข็ม มี base of support น้อยมาก ใส่ไปก็เสี่ยงที่จะล้มง่าย ที่สำคัญอีกอย่างคือการกระจายตัวของน้ำหนัก ตามรูปขวา เป็นการกระจายน้ำหนักของเท้าเมื่อยืนปกติ สีแดงคือส่วนที่รับน้ำหนักเยอะสุด อย่าลืม นะคะว่าแค่นี้เท้าก็รับน้ำหนักถึง 120 % ของน้ำหนักตัวแล้ว แล้วการที่เราใส่รองเท้าส้นสูง น้ำหนักจะกระจายไปที่ไหนบ้าง?

แน่นอนว่าเป็นเท้าส่วนหน้าที่จะแบกรับภาระนั้นไว้ จึงไม่ต้องแปลกใจเลยว่าทำไมใส่รองเท้าส้นสูงแล้วเท้า มี ตาปลา ปวดเท้า ยิ่งใส่บ่อยๆโดยเฉพาะรองเท้าหัวแคบ ก็อาจมีปัญหากับเส้นประสาทระหว่างนิ้วเท้าให้เจ็บจี๊ดเล่น นี้ยังไม่รวมปัญหาปวดน่องปวดเข่าตามมา

 ข้อแนะนำเพื่อสุขภาพเท้า

-                   เรื่องน้ำหนักคะ รู้จักควบคุมน้ำหนักบ้างเท้าเราจะได้รับภาระน้อยลง นึกถึง 120% ของน้ำหนักตัวเข้าไว้คะ เท้าก็สบาย หุ่นก็สวย คุ้มนะคะ

-                   ออกกำลังกายยืดกล้ามเนื้อบ้าง โดยเฉพาะกล้ามเนื้อน่อง

-                   เรื่อง Shock Absorber การซึบซับแรงกระแทก คือรู้จักเรื่องรองเท้าที่มันช่วยซับแรงกระแทกบ้าง ที่ส้น โดยเลือกรองเท้าที่เป็นพื้นยาง(มันยืดหยุ่น) ถ้าแข็งมันก็เหมือนเราไปกระแทก ตึง ตึง ตึง ตลอด

-                   แผ่นรองในรองเท้าควรนุ่มพอประมาณ ไม่เอาแบบแข็งเป็นไม้หรือนุ่มเป็นสำลี

-                   รองเท้าหัวบีบ มีโอกาสที่นิ้วเท้าจะเกย หรือเส้นประสาทนิ้วเท้าเจ็บได้ง่าย

-                   เลือกรองเท้าที่ปลายเชิดขึ้น มันจะช่วยผ่อนแรงตอน toe-off ได้ 

-                   เลือกรองเท้าที่มีสายรัดข้อเท้า นอกจากทำให้กระชับกับเท้ามากขึ้น ยังมีแรงกระทำกับเท้าน้อยกว่ารองเท้าไม่มีสายรัด

-                   การติด pad เฉพาะจุดในรองเท้าส้นสูงจะช่วยกระจายการรับน้ำหนักของเท้าได้ดี คือที่จริงตัวกระจายน้ำหนักบนฝ่าเท้าในรองเท้าจะเป็น insole(แผ่นรองฝ่าเท้า) แต่ในรองเท้าส้นสูงไม่สามารถใส่ได้มันแคบเกินไป จึงแนะนำเป็น pad เฉพาะจุดนะคะ อย่างตรงอุ้งเท้า เป็นต้น

 ความจริงเเล้วรองเท้าเพื่อสุขภาพก็เป็นอีกทางเลือกนึงที่น่าสนใจ ซึ่งไม่จำเป็นต้องมีรูปแบบที่แสนเชยเสมอไป การใส่รองเท้าที่สบายยังช่วยเพิ่มความคล่องตัวในการทำกิจกรรมต่างๆอีกด้วย

custom made shoe รองเท้าสุขภาพ+ แผ่นรองฝ่าเท้าตัดจำเพาะ(insole)

ดูข้อมูลเพิ่มเติม แผ่นรองฝ่าเท้าตัดจำเพาะ ได้ที่ http://artitayacenter.blogspot.com/2013/09/blog-post.html

ตย รองเท้าสุขภาพ แบบ custom made shoe

แผ่นรองฝ่าเท้า

เท้าเป็นอวัยวะที่สำคัญอย่างยิ่งในร่างกาย หากมีปัญหาเกิดขึ้นที่เท้าหรือเท้าผิดรูปไป  จะส่งผลไปถึงข้อเข่า ข้อสะโพก และหลังของคุณด้วย

ทราบหรือไม่ในขณะที่คุณก้าวเดินแต่ละก้าวจะมีแรงกระทำต่อเท้าถึง 120% ของน้ำหนักตัว และในขณะที่คุณวิ่งจะมีแรงกระทำต่อเท้าสูงถึง ข้างละประมาณ 275% ของน้ำหนักตัว

รูป 1 แสดงการกระจายของแรงที่กระทำต่อฝ่าเท้าปกติ ขณะยืน

ตามรูปเลยส่วนโทนสีแดงหมายถึงแรงกระทำที่มากส่วนโทนน้ำเงินคือแรงกระทำที่น้อยกว่า

แล้วทีนี้เมื่อเท้ามีอาการผิดปกติ การกระจายน้ำหนักก็จะผิดไป ก่อให้เกิดการบาดเจ็บสะสม หรือการผิดรูป ซึ่งสาเหตุมีทั้งจากการใช้งานที่หนักเกินไป ใส่รองเท้าไม่เหมาะสม พันธุกรรม หรือพยาธิสภาพของบางโรค อาทิเช่น

       เราจะป้องกันหรือแก้ไขปัญหาของเท้าได้อย่างไร

อีกตัวช่วยหนึ่งของงานกายอุปกรณ์ที่จะช่วยดูแลฝ่าเท้าคุณได้คือ แผ่นรองฝ่าเท้า (Insole) โดยหลักการของ Insole จะช่วยกระจายที่กระทำต่อฝ่าเท้า ไม่ให้กระทำที่จุดใดจุดหนึ่งมากเกินไป ประคองหรือดัดแก้ ฝ่าเท้าตามแต่พยาธิสภาพนั้นๆ

การเลือกใช้ Insole ที่เหมาะสมจะช่วยป้องกันและแก้ไขปัญหาต่างๆของเท้าได้ ในกรณีที่ความผิดรูปนั้นไม่สามารถดัดแก้ได้ หน้าที่ของ Insole จะช่วยประคองลดแรงผิดปกติที่กระทำต่อฝ่าเท้า

ไม่จำเป็นที่จะต้องรอให้เท้าผิดรูปก่อน จึงค่อยใช้ Insole ในเมื่อเท้าจะต้องรับงานหนักในทุกๆวัน การใส่ Insole สำคัญแม้ในเท้าปกติ ในชีวิตประจำวันที่ต้องยืนเดินอยู่ตลอด การรองรับฝ่าเท้าของ Insole ช่วยเพิ่มความสบายให้แก่เท้าอย่างรู้สึกได้แน่นอน  

Insole แบบไหนที่เหมาะสมกับเรา?

ง่ายๆว่า ฝ่าเท้าแต่ละคนหรือ คนละข้าง ก็ไม่เหมือนกัน 100 % Insole ที่เหมาะสมกับเราที่สุดจึงควรถูกพิมพ์มาจากฝ่าเท้าของเราเอง (ลองนึกถึงเสื้อผ้าสั่งตัดกับเสื้อผ้าสำเร็จรูปต่างกันเพียงแต่อันนี้มันโยงถึงสุขภาพ (เท้า) ของเราด้วย)

วิธีใส่ แผ่นรองในรองเท้า

1.             หากในรองเท้ามีแผ่นรองอยู่เดิมให้ถอดออกก่อน และใส่แผ่นรองที่ตัดเฉพาะของเราเข้าไปแทน

2.             กรณีแผ่นรองที่ตัดเฉพาะมีขนาดใหญ่กว่ารองเท้า ให้นำแผ่นรองนั้นมาทาบกับแผ่นรองเดิม แล้วตัดให้เท่ากับแผ่นรองเดิม

3.             กรณีที่รองเท้าไม่มีแผ่นรอง ให้นำรองเท้ามาวางบนกระดาษและวาดตามพื้นรองเท้า จากนั้นลดขนาดจากขอบเข้ามา 5 มิลลิเมตร แล้วตัดกระดาษออกมาทาบกับแผ่นรองในรองเท้า ตัดให้ได้ขนาดเท่ากัน

วิธีการดูแลรักษาความสะอาด

เมื่อใช้ไปประมาณ 1-2 เดือนหรือเมื่อสกปรก ให้นำออกมาเช็ดทำความสะอาด ด้วยผ้าชุบสบู่หมาดๆ แล้วผึ่งไว้ในที่ที่มีอากาศถ่ายเทสะดวก (ห้ามนำไดร์เป่าผมมาเป่าเพื่อให้แห้งเร็ว เพราะอาจทำให้แผ่นรองในรองเท้าเสียหายได้)

เรื่องของเท้า(ต่อ)

 ครั้งที่แล้วได้กล่าวปัญหาเท้าเฉพาะเท้าแบน ซึ่งเป็นปัญหาของเท้าส่วนกลางและเท้าส่วนหลังที่พบบ่อย แต่ยังมีปัญหาเท้าอื่นๆอีกมากที่พบๆwด้ทั่วไป แม้แต่เจ้าตัวเองอาจไม่เคยรู้ตัวว่ามีเท้าผิดปกติ ดังนี้

Pes Cavus 
     Pes cavus หรือ high-arch foot เป็นภาวะที่มีอุ้งเท้าสูงกว่าปกติ เกิดจากกระดูก metatarsal อยู่ในตำแหน่งงอลงด้านฝ่าเท้าเมื่อเทียบกับเท้าส่วนหลัง

ลักษณะpressure ที่กระจายบนฝ่าเท้าขณะยืน ซ้ายสุด(เท้าปกติ) ขวาสุด(เท้าโก่งขั้นรุนแรง)

   สาเหตุเกิดได้ทั้งเป็นมาแต่กำเนิดหรือเท้าผิดรูปในภายหลัง การใส่รองเท้าที่ไม่เหมาะสม เช่น รองเท้าส้นสูงหรือรองเท้าที่มีพื้นรองเท้าแข็งเกินไป ต่อเนื่องกันเป็นเวลานานสามารถทำให้เกิดความผิดปกตินี้ได้  มีอาการคือเท้าโก่ง อาจพบนิ้วเท้างอและส้นเท้าบิดเข้าในร่วมด้วย เท้าจะมีลักษณะเป็นคานแข็ง ดังนั้นผู้ป่วยจะมีปัญหาว่าเท้าขาดความยืดหยุ่นที่จะปรับตัวกับพื้นที่ทางเดิน และขาดคุณสมบัติในการดูดซับแรงกระแทก ทำให้มีแรงกดที่เท้ามากกว่าปกติ ในบริเวณหัวกระดูก matatarsal ด้านข้างเท้าและส้นเท้า 
    ปัญหาที่พบตามมาคือ บริเวณที่รับแรงกดมาก หนังเท้าส่วนนั้นก็เริ่มด้านเป็นตาปลา และอาการปวดเท้าตามมา และโยงไปถึงการเกิด โรครองช้ำ (plantarfasciitis ) อาการปวดตรงฐานนิ้วเท้า (Metatarsalgia) การคดงอของนิ้วเท้า

    การดูแลรักษาทางกายอุปกรณ์
     เนื่องจากเป็นเท้าชนิดที่ไม่มีความยืดหยุ่นในการเดิน ตัวอุปกรณ์จึงต้องช่วยในการดูดซับแรงกระแทกขณะก้าว (heel strike) มักจะใช้ในรูปของinsole หรือแผ่นรองฝ้าเท้าตัดเฉพาะบุคคล โดยการเลือกใช้วัสดุที่มีความหนาแน่นระดับกลางสำหรับรองรับแรงกระแทก และแผ่นรองที่โค้งนูนรับกับฝ่าเท้าจะช่วยกระจายแรงต่อฝ่าเท้า ลดแรงที่จะกดซ้ำไปยังตาปลาได้

Hallux Valgus 
      Hallux Valgus หรือนิ้วหัวแม่เท้าเกออกนอก เกิดจากการเคลื่อนออกจากตำแหน่งปกติของข้อ 1st MTP ส่งผลให้เยื่อหุ้มข้อทางด้านในถูกดึงยืดและอ่อนแอ ส่วนเอ็นและเยื่อหุ้มข้อด้านนอกจะหดสั้น อาจทำให้เกิดการดึงรั้งของเส้นประสาท medial dorsal cutaneous จนบาดเจ็บ หากผู้ป่วยใส่รองเท้าหน้าแคบ ก็อาจทำให้ข้อตรงนี้เสียดสีกับรองเท้าจนอักเสบได้ 

  
สาเหตู ปัจจัยหนึ่งคือ พันธุกรรม พบว่าร้อยละ 63 มีประวัติทางครอบครัวเป็นโรคนี้ และปัจจัยอื่นๆเช่น โรคข้ออักเสบ การใส่รองเท้าหน้าแคบและส้นสูง 
การรักษาทางกายอุปกรณ์
       แนะนำการปรับเปลี่ยนรองเท้าที่เหมาะสม เช่นการใส่รองเท้าหน้ากว้าง การใช้ toe separatorซึ่งมีทั้งแบบชื้อสำเร็จรูปและหล่อเฉพาะ การใส่แผ่นรองฝ่าเท้าสำหรับลดการกระจายน้ำหนักลงข้อที่ผิดรูป เป็นต้น

เรื่องของเท้า

     เท้าประกอบด้วยกระดูกชิ้นเล็กๆข้างละ 26 ชิ้น (และกระดูก sesamoid 2 ชิ้น) เมื่อรวมกัน 2 ข้าง เท้าจะมีกระดูกถึง 52 ชิ้น ซึ่งเป็น 1 ใน 4 ของจำนวนกระดูกทั้งหมดในร่างกาย
     เท้าแบ่งเป็น 3 ส่วน คือ เท้าส่วนหลัง (hindfoot) ประกอบด้วย กระดูก talus และ กระดูก calcaneus เท้าส่วนกลาง (midfoot) ประกอบด้วยกระดูก navicular  กระดูก cuboid และ กระดูก cuneiform 3 ชิ้น และเท้าส่วนหน้า (forefoot) ประกอบด้วยกระดูก metatarsal 5 ชิ้น กระดูก phalanges 14 ชิ้น และกระดูก sesamoid เล็กๆ 2 ชิ้น

แรงที่มากระทำต่อเท้า
         ในขณะเดินมีเเรงกระทำต่อเท้าข้างละประมาณ 120% ของน้ำหนักตัว และในขณะวิ่งมีแรงกระทำต่อเท้าสูงถึงข้างละประมาณ 275% ของน้ำหนักตัวมีการศึกษาพบว่าผู้ชายน้ำหนักตัว 68 กิโลกรัม เท้าแแต่ละข้างต้องรับน้ำหนัก 63.5 ตัน ในขณะเดิน และ 100 ตัน เมื่อวิ่งเป็นระยะทาง 1.6 กิโลเมตร
       ในขณะยืนเท้าเปล่าพบว่าแรงที่มากระทำต่อฝ่าเท้าจะมีการกระจายในแต่ละจุดไม่เท่ากัน คือส้นเท้า 60% เท้าส่วนกลาง 8% เท้าส่วนหน้า 28% และนิ้วเท้า 4%

แสดงแรงที่กระทำต่อฝ่าเท้าแต่ละจุดขณะยืน

พยาธิสภาพของเท้าที่พบได้บ่อย

      1.  เท้าแบน หรือ pes planus หรือ flat foot
             เป็นลักษณะที่เท้ามีความสูงของอุ้งเท้าลดลง ( ความสูงของ medial longitudinal arch ลดลง) ส่งผลให้บริเวณอุ้งเท้าที่ต่ำลงต้องรับน้ำหนักมากขึ้น(จากอัตราปกติ) คนไข้มักมีอาการปวดเท้าขณะเดิน ซึ่งสาเหตุนี้สามารถทำให้เกิด โรครองช้ำ (plantarfasciitis ) และ อาการปวดตรงฐานนิ้วเท้า (Metatarsalgia)
และอาจมีกระดูกส้นเท้าบิดออกด้านนอกร่วมด้วย(calcaneal valgus)  นอกจากนี้เข่าอาจอยู่ในท่าบิดออก
(genu valgum)

ระยะอาการของเท้าเเบนผิดรูปจากเท้าปกติ (ซ้าย) จนถึงเท้าเเบนผิดรูป รุนเเรง (ขวา)

             เท้าเเบนมีอยู่ 2 ประเภท คือเเบบดัดเเก้ได้ (flexible) อุ้งเท้าจะเเบนขณะที่ยืนลงน้ำหนัก เเต่จะมีอุ้งเท้าเมื่อยกเท้าขึ้นหรือยืนเขย่งเท้า ซึ่งเท้าเเบนชนิดนี้พบได้บ่อยกว่า เเละเเบบติดเเข็ง (fixed) อุ้งอุ้งเท้าจะเเบนทั้งในขณะที่ยืนลงน้ำหนักเเละยกเท้าขึ้น
             โดยทั่วไปการวินิจฉัยอาศัยการตรวจร่างกายเเละการพิมพ์รอยเท้า เด็กเล็กๆในช่วงอายุ 1-2 ปี เเรกมักมีเท้าค่อนข้างเเบน เนื่องจากมีไขมันบริเวณอุ้งเท้าด้านในมาก เเละเมื่อโตขึ้นจะเริ่มมีอุ้งเท้ามากขึ้น ภาวะเท้าเท้าเเบนพบได้จนถึงอายุ 6 ปี 
             สาเหตุของเท้าเเบนยังไม่มีข้อสรุปที่ชัดเจน สันนิฐานว่าเกิดจากความผิดปกติของการเรียงตัวของกระดูกภายในเท้า ถ้าเป็นเท้าเเบนที่เกิดขึ้นภายหลังมักเกิดจากTendonของกล้ามเนื้อTibialis Posterior ขาด 

             การดูเเลรักษาทางกายอุปกรณ์
             
             - ในเด็กที่ยังไมjอาการยังไม่ต้องรักษา 
             - ในกรณีที่มีอาการ จะใช้เเผ่นรองรองเท้าหล่อพิเศษเฉพาะตัวบุคคลสำหรับพยุงอุ้งเท้าเเละช่วยกระจายเเรงที่กระทำต่อฝ่าเท้าเพื่อลดอาการป่วดของผู้ป่วยเเละป้องกันไม่ให้เท้าผิดรูปมากขึ้น